προφητισμός

Κάθε θρησκευτικό κίνημα το οποίο, σύμφωνα με το παράδειγμα που παρέχει η δράση των βιβλικών προφητών, βασίζεται στο κήρυγμα ενός προφήτη. Ένα τέτοιο κήρυγμα αρχίζει συνήθως ύστερα από ένα ασυνήθιστο γεγονός –συνήθως ένα όραμα– που ασκεί αποφασιστική επίδραση στην ανάληψη του προφητικού λειτουργήματος. Ο προφήτης μπορεί να μιλά σε κατάσταση έκστασης, όπως θα μιλούσε αντί γι’ αυτόν ένα υπερφυσικό ον, ή μπορεί απλά να κάνει γνωστή μία αποκάλυψη που του έγινε προηγουμένως από το υπεράνθρωπο oν. Ενδιαφέροντες σύγχρονοι π. αναφάνηκαν ύστερα από πνευματικές συγκρούσεις μεταξύ δυτικών και ιθαγενών πολιτισμών. Στην Αφρική, κινήματα αυτού του είδους, στα οποία το προφητικό κήρυγμα προσέλαβε μορφές αλυτρωτισμού, εξαιτίας του μίσους κατά των Ευρωπαίων αποίκων, οδήγησαν στην ανεξαρτησία πολλούς αποικιακούς λαούς. Από τα γνωστότερα αφρικανικά αυτά κινήματα είναι των Μάο Μάο, στο οποίο βασίστηκε μέχρι την απελευθέρωση, ο εθνικισμός της Κένυας. Ο B’ Παγκόσμιος πόλεμος, που κλόνισε προπάντων το ευρωπαϊκό γόητρο, έδωσε αφορμή σε περίεργες εκδηλώσεις στον αφρικανικό π.· για παράδειγμα, τα προφητικά κινήματα του πρώην βελγικού Κογκό διέκριναν καλούς οιωνούς στις γερμανικές νίκες, και όταν το Βέλγιο κατελήφθη από τα γερμανικά στρατεύματα, οι Γερμανοί θεωρήθηκαν ως εκδικητές των Κογκολέζων και ότι, κατά κάποιο τρόπο, οι ενέργειές τους οφείλονταν στις μαγικολατρευτικές πρακτικές των τοπικών προφητών. Στην Αμερική ο ιθαγενής π., που εμφανίστηκε τον 19ο αι., είχε ως κύριο θέμα την εκδίωξη των λευκών· ο περίφημος Καθιστός Ταύρος, που οργάνωσε επαναστάσεις κατά των λευκών, ήταν ακριβώς ο προφήτης ενός μεγάλου θρησκευτικού κινήματος, που ονομαζόταν Χορός των Πνευμάτων. Οι Αμερινδιάνοι προφήτες, απογοητευμένοι από την αρχική δράση τους, στρέφονται σήμερα προς τον εσωτερικισμό, αναζητώντας την ατομική σωτηρία και παραιτούμενοι από τη σωτηρία των διαφόρων ιθαγενών εθνών. Στην Ωκεανία ο π. γέννησε μια τυπική μορφή λατρείας που ονομάστηκε από τους Αγγλοσάξονες cargo cult (λατρεία των φορτηγών πλοίων). Η άφιξη των πλοίων ανεφοδιασμού των συμμαχικών στρατευμάτων κατά τη σύγκρουση με την Ιαπωνία, ερμηνεύτηκε ως έργο των προγόνων που έστελναν δώρα στους ιθαγενείς· αλλά οι λευκοί έγιναν κύριοι με τη βία ή την απάτη των αγαθών που δεν προορίζονταν γι’ αυτούς. Η αντίληψη αυτή δημιούργησε πολυάριθμες προφητικές λατρείες, με την προσδοκία να φέρουν στους ιθαγενείς πλοία φορτωμένα με αγαθά και, ταυτόχρονα, να διώξουν τους λευκούς σφετεριστές. Ο προφητισμός είναι πολύ διαδομένος στους Ινδιάνους της Αμερικής. Εδώ, ο «χορός των πνευμάτων» σε Ινδιάνικο οικισμό του ορεινού Περού.